Өңтүстік астананың көшелер

Брусиловский атындағы көше Алматы қаласының Алмалы ауданындағы “Тастақ” ықшамауданының орталығы арқылы солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатыр. Өз атауын тек еліміздің егемендігімен қатар алған бұл көше 1990 жылдың орта шеніне дейін Лев Рудневтің есімімен аталған.

Евгений Григорьевич Брусиловский (1905—1981) – кеңес кезеңінің композиторы. Қазақ КСР-ның xалық әртісі (1936). Екінші дәрежелі Сталин сыйлығының лауреаты (1948).

Алғашқы қазақ операларының, оркестрге арналған туындылардың авторы. Композитор қаламынан тоғыз опера, төрт балет, тоғыз симфония мен 500-ге жуық ән мен романс туған. Ол Қазақстанның 1945—1992 және 1992—2006 жылдардағы Мемлекеттік гимн әні авторларының бірі.

Евгений Григорьевич 1931 жылы Ленинград консерваториясын бітірген. Алматыға 1933 жылы Композиторлар одағының бағыттамасымен келген. Ол аз ғана уақыттың ішінде қазақ әуенінің терең қатпарларына бойлай білді, оны бар жан-жүрегімен сезіне отырып, қазақ xалық әуенінің классикалық музыка түрлеріндегі дыбыстарына өз шығармашылығының жаңғырығын жеткізді. Уақыт өте келе Брусиловский айналасындағы өмір қайнай түсті. Музыкалық дарыны бар қазақ жастары оған қарай ұмтылды. Евгений Брусиловский көзі тірісінде-ақ өзі жазған шығармаларымен қоймай, талантты саңлақ шәкірттерінің тобымен де мақтана алатын еді.

Евгений Брусиловскийдің есімі Ахмет Жұбанов, Мұқан Төлебаев, Латиф Хамиди, Еркеғали Рахмадиев, Бақытжан Байқадамов, Сыдық Мұxамеджанов сынды қазақ классикалық музыка қайраткерлерінің есімдерімен қатар тұр.

Ұзындығы 1 километрге жетпейтін Жолдасбеков көшесі ль-Фарабидің даңғылының солтүстігінде Достык даңғылымен Фурманов көшелерінің арасында орналасқан.

Жолдасбеков Өмірбек Арысланұлы (1931-1999) техника ғылымының докторы, профессор, ҚазКРО ҒА академигі, ҚР нженерлік академиясының академигі, ҚазКРО ғылымының Еңбегі сіңген қайраткері.

Академик Ө.А. Жолдасбеков – 400-ден астам ғылыми еңбектердің, 8 монография, 30 астам оқулықтар мен оқу құралдарының авторы, 120 авторлық куәліктер мен шетел патенттерінің иегері. 120 томдық Қазақ Кеңес Энцеклопедиясының басылымына үлкен үлесін қосты, Механизм және мәшинелердің екі қазақша-орысша терминологиялық сөздігінің авторы, қазақ тіліндегі «Механизмдермен мәшинелер теориясы» және «теориялық механика» атты кітаптарының авторы.

Жалғасы орыс тілінде

Джолдасбеков Умирбек Арисланович родился 1 марта 1931 г. в селе Кызылсу Чимкентской области в рабочей семье. После окончания казахской средней школы № 7 г. Чимкента с золотой медалью в 1949 г. он поступил на механико-математический факультет Московского государственного университета им. М.В. Ломоносова. Уже в студенческие годы Умирбек Арисланович проявляет большой интерес к научным поискам и увлеченно занимается задачами прикладной механики, затем не раз возвращается к разработке методов исследования плоских рычажных механизмов высоких классов, которую начал еще в студенческие годы, под руководством выдающегося ученого-механика, главы советской школы ТММ, академика . . Артоболевского.

После окончания МГУ он работал преподавателем, старшим преподавателем кафедры механики и деканом механического факультета Казахского химико-технологического института. В 1958 г. поступил в аспирантуру кафедры теории механизмов, приборов и машин Московского текстильного института, после окончания которой был оставлен для работы преподавателем на этой же кафедре.

Весной 1962 г. Джолдасбеков успешно защитил кандидатскую диссертацию на тему « сследование кинематики и динамики торсионного боевого механизма ткацких станков». осенью этого же года перешел на работу в Казахский политехнический институт (КазПТ ), с этого момента началась его большая работа по становлению и развитию науки о механике машин в Казахстане.

В 1962 г. он назначается деканом вновь организованного факультета автоматики и вычислительной техники КазПТ , а в 1964 году – проректором этого института по учебной работе. В этот период У.А. Джолдасбеков разрабатывает новые графические и графо-аналитические методы кинематического и силового анализа механизмов высоких классов, метод преобразования пространственной ортогональной системы координат при одновременных независимых поворотах на малые углы вокруг ее осей, методы исследования движения плоских рычажных механизмов с учетом упругих колебаний ведущего вала. Опираясь на основополагающие труды выдающихся ученых В.Л. Кирпичева, Н.Е. Жуковского, Л.В. Ассура, . . Артоболевского и других, Джолдасбеков создал фундаментальную теорию анализа и синтеза плоских рычажных механизмов высоких классов. Его исследования по преобразованию систем координат, определению законов движения механизма с учетом упругости звеньев имели конкретное прикладное значение. Они легли в основу теоретических исследований ответственных узлов ткацких станков СТБ. По итогам этих исследований в 1972 г. У.А. Джолдасбеков защищает докторскую диссертацию на тему «Теория плоских рычажных механизмов».

В 1970 году Джолдасбеков назначается ректором КазГУ им. С.М. Кирова. В этом же году в КазГУ им создана научно-исследовательская лаборатория по механике машин. С 1971 г. в Алма-Ате функционирует Казахский филиал Всесоюзного семинара Научного совета по теории машин и рабочих процессов АН СССР, руководимый Умирбеком Арислановичем. м, совместно с Н. . Левитским, была разработана программа по курсу «Теория механизмов и машин» на казахском языке для университетов и технических вузов. В 1973 г. он организовал кафедру прикладной механики на факультете механики и прикладной математики КазГУ им. С.М. Кирова, впервые в стране начавшую выпуск специалистов по ТММ с фундаментальным университетским образованием.

Мощным импульсом в развитии науки о механике машин в республике стало проведение на базе КазГУ им. С.М. Кирова I Всесоюзного съезда по ТММ в 1977 году и V Всесоюзного съезда по теоретической и прикладной механике в 1981 году, организованных при непосредственном участии У.А. Джолдасбекова, как заместителя председателя оргкомитета и как главы казахстанской научной школы по механике машин. Съезды проходили с широким участием ученых с мировым именем, способствовали установлению и укреплению связей с ведущими научными школами, пропаганде научных достижений ученых Казахстана. В 1977 году Умирбек Арисланович удостоен премии Международной инженерной академии с вручением большой Серебряной медали за вклад в развитие науки и международное научно-техническое сотрудничество.

На основе результатов широкомасштабных научных исследований в области фундаментальной теории механизмов высоких классов, проведенных У.А. Джолдасбековым и его соратниками, созданы принципиально новые механизмы и манипуляционные устройства, не имеющие аналогов в мировой практике и защищенные многочисленными авторскими свидетельствами СССР и патентами Англии, талии, Польши. Результаты этих исследований и разработок были рассмотрены на заседании Научно-технического совета Бюро Совета Министров СССР по машиностроению в сентябре 1989 г. и рекомендованы к широкому использованию в отраслях машиностроительного комплекса страны.

Работе «Разработка теоретических основ и создание многоцветных ткацких станков типа СТБ высокой производительности и расширенных технологических возможностей», выполненной под руководством У.А. Джолдасбекова в 1983 году, была присуждена Государственная премия КазССР в области науки и техники.

Джолдасбековым и его учениками на базе механизмов высоких классов были созданы оригинальные адаптивные захватные устройства промышленных роботов для захвата пространственных объектов произвольной формы и плоских объектов сложной конфигурации, исполнительные механизмы роботов большой грузоподъемности и точного позиционирования, дистанционные манипуляторы координатно-параметрического управления, методы и автоматизированные испытательные стенды для оценки качества роботов. х разработки защищены многочисленными авторскими свидетельствами, отмечены медалями и грамотами ВДНХ и международных выставок.

Общепринятыми как в странах ближнего, так и дальнего, зарубежья являются результаты фундаментальных исследований в области динамики роторных систем, проведенных Джолдасбековым.

За большие заслуги в развитии науки о механике машин и высшего образования в республике У.А. Джолдасбеков был награжден орденом Ленина, двумя орденами Трудового Красного Знамени, медалями «За освоение целинных земель», «За доблестный труд», «В ознаменование 100-летия со дня рождения В. . Ленина», «Ветеран труда», Почетными грамотами Верховного Совета КазССР, медалями ВДНХ СССР, нагрудными знаками «За отличные успехи в работе Минвуза СССР», «Отличник просвещения СССР». У.А. Джолдасбеков был также награжден международными Золотыми медалями имени В.Г. Шухова и имени аль-Хорезми ( ран); в 1974 году ему было присвоено почетное звание «Заслуженный деятель науки КазССР».

Академиком У.А. Джолдасбековым подготовлено более 20 докторов и более 60 кандидатов наук.

2003 жылы жергілікті маслихаттың шешімімен Алматы қаласының көшелерінің бірі халық жазушысы Дмитрий Снегиннің құрметіне аталған. Кішігірім Снегин көшесі ль-Фараби көшесінен солтүстігіне қарай Достык даңғылымен Фурманов көшелерінің арасында орналасқан. Көшенің ұзындығы 1 км.

Снегин Дмитрий Федорович (шын фамилиясы Поцелуев; 7 қараша 1911 – 31 наурыз 2001) – кеңес жазушысы, кинодраматург, ҚазССР Халық жазушысы (1984)

Жалғасы орыс тілінде

Есть люди, которые всю жизнь остаются верны месту своего рождения. Остаются верны и своим призванием, и своим творчеством, и своей реальной жизнью. з их числа народный писатель Казахстана, лауреат Президентской премии мира и согласия, участник Великой Отечественной войны, народный депутат, общественный деятель, награжденный орденами Красной Звезды, Боевого Красного Знамени, Трудового Красного Знамени, «Знак Почета», «Дружбы народов».

Дмитрий Федорович родился 7 ноября 1912 года в городе Верном, верность которому он сохранил на всю жизнь, став летописцем революционной героики Семиречья в романе-трилогии «В городе Верном». Еще подростком он помогал своему отцу, занимавшемуся кузнечным, паяльным и кровельным делом. Федор Давыдович, мастер на все руки, учил сына не только рабочему мастерству. От него Дмитрий воспринял вместе с недюжинной физической силой и гордой статью, искреннюю доброжелательность и милосердие. Отец учил его уметь различать хороших и плохих людей, не быть равнодушным к чужому горю, быть готовым защитить обиженного и униженного.

Родительский дом в Верном стоял на улице Городской. А рядом был казахский аул. Шотр-ага (так звали аульчане отца Снегина) прекрасно знал казахский язык и быт казахов, всегда помогал им, а они ему.

Дмитрий Федорович Снегин явился на свет Божий не с пером в руках. Много лет спустя его признание будет таким: «Родился я в дивной стране предгорий и гор Жетысу, где, по уверению акына (акыну нельзя не верить), тучи дремлют на весу, а благодатные долины омываются низвергнутыми с вершинных ледников прозрачными Семью Водами. Отсюда русское название – Семиречье. Думаю, без допущения грубой ошибки это определение (название) может быть истолковано не только как Семь рек, а и как Семь речений…».

Настоящая, исконно родовая фамилия Дмитрия Федоровича – Поцелуев. Но в 1933 году известный в то время прозаик и большой друг будущего писателя Виктор Черкасов сумел убедить его, что фамилия Снегин будет намного благозвучней. «Взгляни-ка, Митя, на прекрасные белоснежные вершины наших Синих Гор. Взглянул? То-то. А вот теперь вслушайся, пожалуйста. Снегин! Снегин! А? Звучит?» Так Митя Поцелуев стал Дмитрием Снегиным.

Неизбывная любовь к Слову вывела юного Митю Поцелуева, в ту пору студента факультета плодоводства Алма-Атинского сельскохозяйственного института, на заветные и рисковые тропы Поэзии. В студенческие годы он активно писал и публиковал стихи. В 1935 году Дмитрий Снегин, окончив институт с дипломом агронома-плодовода, получает направление на работу в Союз писателей Казахстана консультантом русской секции.

Первые стихи Снегина были напечатаны в 1929 году, через пять лет вышла книга стихов «Ветер с Востока», затем издаются сборники стихов «Семиречье», «Мой город», «Годы», «Верность». Уже простое перечисление этих названий раскрывает основные темы его лирики. Снегин был истинным сыном Семиречья — плодородного края рек, горных вершин, полей и необъятных степей. Он был его патриотом. Неподдельная любовь к родной земле, к красоте ее природы и людей звучит в поэме «Мой город». Ему знакомы теплая тень яблонь, неповторимый аромат алматинского апорта и опаленной солнцем листвы, чистый горный воздух.

Тогдашние мэтры литературы сразу увидели в Снегине не просто основательные задатки стихотворца, но и умелого и точного переводчика, одаренного поэта, именно – казахстанского. Первым, кто заприметил у него эти замечательные свойства и нашел им устойчивую «точку приложения» был льяс Джансугуров. Встретившись с молодым поэтом, Джансугуров сказал ему, что «в жизни людей все держится и движется делом. Дела, к счастью, бывают добрыми и, к несчастью, злыми. Поэзия – дело доброе…».

Война, грянувшая 22 июня 1941 года и полыхавшая 1418 дней, не стала для Дмитрия Снегина неожиданной. Еще в 1933 году он писал в стихотворении «Ночью»: «Зазвенят свинцовые метели, ударяя в Запад и Восток…». Он ощущал приближение грозного дыхания большой войны. В его поэзии усиливаются военные мотивы. В 1941 году Снегин начал свой боевой путь. Среди первых добровольцев он встал в строй для защиты Родины. Офицер легендарной Панфиловской дивизии. Командир гвардейского артиллерийского полка. Фронтовой побратим национального героя казахского народа Бауржана Момышулы. Один из самых толковых командиров на знаменитом Втором Прибалтийском фронте. Героический спаситель пушкинских мест от вражеских захватчиков – сел Михайловского, Тригорского, Святогорского монастыря.

После тяжелого ранения в 1944 году Снегин вернулся с фронта в Алма-Ату и был направлен на работу в Союз писателей Казахстана ответственным секретарем. Одновременно он редактировал литературный журнал «Казахстан», позднее работал заместителем редактора журнала политической сатиры «Шмель», главным редактором журнала «Простор», секретарем Правления Союза писателей Казахстана. Дм. Снегин, обладающий организаторским талантом и настоящим литературным чутьем, много сделал для развития русской поэзии и прозы в Казахстане.

Главным делом жизни Дмитрия Снегина стала историко-революционная проза, а главными произведениями — исторические романы. Трилогия «В городе Верном», работа над которой заняла более десяти лет настойчивого труда, воссоздает историю героической борьбы в Семиречье, охватывающей период между первой русской революцией и окончанием гражданской войны. Дилогия «Утро и два шага в полдень», посвященная известному казахскому государственному деятелю Уразу Джандосову, раскрывает сложные процессы формирования новой казахской интеллигенции.

31 марта 2001 года Дмитрия Федоровича Снегина не стало. Но благородный свет его творчества остается трепетно ясным и вечным.

Сам писатель, как нельзя лучше, сказал о своем творчестве: «Честно признаюсь, только перешагнув порог своего пятидесятилетия, я научился видеть и чувствовать – что мне по плечу, а что – как вершина, которую штурмовать рискованно. Но сознание своих возможностей и сами творческие возможности не остаются неизменными. Что казалось невозможным вчера, сегодня властно повелевает взяться за перо и писать… писать! Это то и радостно в профессии писателя… Впечатления детства … уроки, которые преподносит нам действительность в юности… опыт зрелой поры, — все это для писателя непрерывный процесс познания жизни. Это неиссякаемый источник его труда и вдохновения».

http://www.tarih.spring.kz/ru/history/postwar/figures/page3320/

Қазақтың таланты ғалымы Шоқан Уәлихановтың құрметіне Алматы көшелерінің бірі аталды. 3,5 шақырымға созылған көше қаламыздың солтүстік – батысында Пушкина мен Қонаев көшелерінің арасында орналасқан және көше Райымбек даңғылынан Сәтпаев көшесіне дейін өткізілген.

Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (1835 – 1865) – ұлы қазақ шығыстанушы ғалымы, тарихшы, этнограф, географ, фолькролист, аудармашы, журналист, саятхатшысы 1835 жылы қазіргі Қостанай обласының Құсмұрын бекетінде дүниеге келді

Шоқанның балалық шағы Сырымбет тауының баурайындағы Айғаным әжесінің қожалығында өтті. Оның әкесі Шыңғыс, аға – сұлтан, атасы Уәлихан, ал арғы атасы Абылай хан.
12 жасында Шоқан омбы қаласындағы Сібір кадет корпусына оқуға түседі. Сол кезде ол Сібірдің ең беделді оқу орны болған. Кадет корпусында ол қызығып оқыды және екі – үш жылдың ішінде құрбыларын оқуда қуып жетіп қана қоймай олардан озып түсті.

1852 жылы Шоқан .Н. Березин шығыстанушысымен танысып және оның тапсырысымен «Хан жорықтары» атты мақала жазады. Бұл оның алғашқы ғылыми жұмысы болды. 14-15 жасар Шоқан туралы сол кезде мұғалімдер бұл бала ғалым болады деген.

1853 жылы Шоқан кадет корпусын бітіріп корнет атағымен Қазақстанның Солтүстік – Батыс аймағының генерал – губернаторыГ.Х. Гасфорттың адъюданты қызметіне белгіленеді. Жас болсада, кемеліне келген және білімді қазақ жігітін тағдыр жазғандай Омбыда тұрып жатқан А.Н. Майков, Ф.М. Достоевский, В. Курочкин сияқты ақындар мен жазушылар, К.К. Гутковский шығыстанушы ғалымы және тағы басқаларда байқады.

Шоқан Уәлиханов айдауға кеткен жазушы – петрашевец, болашақ орыс әдебиетінің классигі Ф.М. Достоевскидің тағдырына қатысып, оны уақытынан ерте айдаудан босатуға жағдай жасады. Генерал-губернатордың қызметінде ол орта Азия халқының тарихын, этнографиясын, әдебиетін және мәдениетін зерттеді, орталық қазақстан жеріне, Жетісу, және Тарбағатайға саяхат жасап керекті деректерді жинап дала өлкесінің тарихы жайлы, тұрмысы жайлы және қазақтардың дәтүрлері мен діні туралы мақалалар жазды.

1856 – 57 жылдары Ш.Уәлиханов алатаудағы қырғыз еліне және ұлы жүздің ауылдарын мекендеп Құлжа қаласына Жоңғарлардың тарихымен танысу үшін ғылыми – зерттеу және этнографиялық экспедиция жасайды. Соның нәтижесінде « Жоңғария очерктері», «Қырғыздар туралы жазбалар», «қазақ халқының поэзиясының жанрлары туралы», «Ыстық көл сапарының күнделіктері» және тағы басқа танымал жазбалары қазақтардың және олардың дәстүрлері мен әдебиетіне жаңа көзқарасының негізі болды. Бұл очерктер мен мақалалар орыс ғалымдарымен жоғары бағаланды. Осы сапарлардың тағы бір нәтижесі боп әйгілі қырғыз «Манас» эпосының кейбір тарауларымен танысып, оларды жазып алғаннан кейін, талдау жасап орыс тіліне аударып «Манас» эпосы шығыс әдебиеті мен қырғыз флоколорының аса құнды туындысы екенін көрсеткен жағдайлары боп табылады. Бұл жағынан, ол «дала лиада» тәрізді. Ал жалғасы «Семетей» бұл деген қырғыздың «Одиссеясы» деп көрсетті Шоқан. Осылайша «Манастың» кейбір тараулары орыс тілінде жарияланды.

йгілі саяхатшы П.П. Семенов-Тянь-Шаньский Жетісуде кездесіп осы жерді аралайтын саяхат бағдары туралы ақылдасты. Оның кеңесімен 1857 жылы Шоқан Ресейдің географиялық қоғамының мүшесі боп атанды.

1858 – 1859 жылдары Шоқан өміріндегі жасаған ең басты сапары Қашқарияға аттанады. лімбай атты көпес болып, үсті басы мен түрін өзгертіп сапарлас достарымен Қашқарияға кіріп сол жерде 5 ай бойы тұрады. Сол кезде Шоқанға дейін бірнеше ай бұрын Қашқарияға ндиядан келген ағылшын саяхатшысы Адольф Шлагинтвейннің өлімі Жақыпбек атты феодалдың қолынан қаза тапқаны туралы құпиясын ашты. Сол кезде ғалым көптеген қызықты статистикалық және тарихи деректерді алып келді, кейінірек ол деректер «Жоңғария очерктері» және « Қашқарияның сипаттамасы немесе Алтышахар» атты екі мақала ретінде «Орыс географиялық қоғамының жазбаларында» жарық көрді. Сол кездері «Алтышахар» европанның географилық ғылымына естілмеген шығыс Түркістан атты мемлекет атанды.

Қашқариядан Омбыға қайтып келіп Шоқан Уәлихановты танымас жерлерді барлап келген үшін батыр ретінде қарсалып марапатталды. Сонан кейін Санкт – Петербургке аттанып сол жерде патшамен кездескен кезде император оның еліне деген сіңген еңбегі үшін жетістіктерін жоғары бағалады.Өкінішке орай Санкт-Петербургте Шоқанның денсаулығы болмай бірнеше айдан кеін қайтадан тұған жеріне оралуға мәжбүр болды.

Даласына оралып Шоқан қызметін тастап ел билеушісі болғанда халықтың жаңдайын жақсартам деген ойымен өз кандидатурасын болыстың сайлауларына ұсынды. Бірақта жергілікті өкімет сайлаудың нәтижелерін бұрмалап жіберді, оған ренжіген Шоқан шығысқа қарай туысқаны Тезек сұлтанға кетіп қалды. Сол жерде түберкулезі асқынып көп ұзамай қайтыс болады.

1904 жылы Ресей географиялық қоғамы Шоқан Уәлихановтың кітабын бастырып шағарады. Сол кітаптың алғысөзіне академик Н. . Веселовский мынандай сөздер жазады: «Шоқан Уәлиханов шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келгенде, орыстың Шығысты зерттеуші ғалымдары оны ерекше құбылыс деп түгел мойындап, түркі халықтарының тағдыры туралы одан маңызды зор, ұлы жаңалықтар ашуды куткен еді. Бірақ Шоқанның мезгілсіз өлімі біздің бұл ұмітімізді үзіп кетті», – деп жазды

Шоқан Уәлиханов өзінің қысқа өмірінде біраз еңбектерін жазды. Оның әдеби және ғылыми шығармасы ауқымды 5 томды құрайды.

Жұмақан Кудерин атымен аталған көше туралы бірнеше рет естідік, бірақта сол көшенің нақты қай жерде орналасқанын және Райымбек көшесінен Рыскулов даңғылына дейін Розыбакиев көшесінің жалғасы болып кететінін және ұзындығы 1,5 километр болатынын білетіндер шамалы.

Кудерин Жұмақан Маусымбайұлы (1891 (әлде 1893) – 1938) – ағартушы, ғалым – энциклопедияшы, географ, этнограф, биолог.

Ортааягөздің Жетісу болысында, бай жанұяда дүниеге келді. Кудериннің тегі ертеден келе жатқан және Жетісуде құметті болды. Кудери (күдері) деген Жумақанның атасының жері, қазақша аударғанда жұмсақ тері деген мағынаны білдіреді.

Бұл тектің жігіттері бірнеше ұрпақ бойы сауатты болды, билермен яғни төрешілермен тегінің одағында сайланды. Жұмақан өзінің үлкен туыстарының жолық қуған жоқ. Жұттың кесірінен жанұясы қайыршылық күйге түсті сөйтіп он жасында жалдамалы жұмысшы болуға мәжбүр болды. Кейінірек Сергиополь қаласының мұсылман мектебінде, «Ғалия» медресесінің үлгісінде салынған «Мамания» мектебінде, Көксу ауыл шаруашылығы мектебінде оқыды.

1918 жылдан РКБ(б) мүшесі болды, түрлі жер қатынастары органдарында жұмыс істеді. 1920 жылы Төтенше комитеттің «Черкасск қорғанысы» деп аталатын, Жетісудің Колчак әскерлеріне қарсылық көрсеткен ауыл тұрғындарына қатысты негізсіз жүргізген қудалау шараларына наразы болғандығы есепке алынып партия қатарынан шығады.

1924-1930 жж. Орта Азия мемлекеттік университетінде (САГУ) оқыды, бір мезгілде курстарда, ликбездерде дәріс оқыды; Түркістан аумағының табиғи ресурстарын зерттеу жөніндегі үш ғылыми-зерттеу экспедициясына қатысты.

«Қытайдағы қазақтарды қайтару жөніндегі комиссияның» жұмысына араласты, оның қатысуымен 6000 отбасы Отанына оралды. 1928 жылы ҚазАКСР-дің жер қатынастары комиссары лауазымында болды. Ж. Кудерин 44 жыл жасаған өміріне дейін 44 кітап жазды. « ліппе» кітабының авторы болып келеді (1919), жаратылыстану пәндерінен бірнеше кітаптар жазған (соның ішінде «Ботаника» қазақ тілінде араб әріптерімен), қазақтар жайлы этнографиялық еңбектері жарық көрді («Қытайдағы босқындар өмірі», «Қазақтардың ата-тегі туралы материалдар») және биологиялық зерттеулер («Кендір», «Қой мен оның жүні», «Қант қызылшасы», «Орта Азиядағы жыландар түрі»)

Ж.Күдерин ғалым биолог ретінде де көп іс тындырды. 1930 жылы ол бір модалық қарасораны ойлап тапты. Ол кезде оны тал жіп және май алу үшін өндіретін. Бірақ Күдерин өз жаңалығының нәтижелерін пайдалануға үлгермеді. Өйткені, ғалым тұтқынға алынып, қолжазбалары тәркіленуі себепті, аталмыш еңбектің кейбір бөліктері жартылай ғана жарық көрді.

Жұмахан Күдерин 1930 жылдың 1 қыркүйегінде Ташкент жанындағы агростанцияда, «ұлтшыл» деген айыппен ұсталды. Ғалым онда Орта Азия мемлекеттік университетін бітіргеннен соң тәжірибе жұмыстарымен шұғылданып жүрген болатын. Осыдан жарты жыл бұрын, 1930 жылдың ақпанында әкесі мен әулеттің барлық ер-азаматтары да тұтқындалған еді (кешірек оның ағалары қамаудан қашып Синьцзянға кетуге мәжбүр болды).
«Буржуазияшыл ұлтшылдардың» іс-әрекеттеріндегі қылмыс дәлелденбеді де, іс Москваға жіберілді. Онда да олардың кінәсіне қатысты нақтылы дәлелдер табылмады. Содан келіп барлығын үйлеріне босату туралы ұсыныс болды. Дегенмен Қазақстандағы ОГПУ өкілі бұған қарсы шығып, олар ОГПУ-дың бет-беделіне нұқсан келтіреді деген сылтаумен барлығын Ресейге айдауға жіберуді ұсынды. Сөйтіп, ғалым ОГПУ жанындағы Үштіктің 1932 жылдың 20 сәуіріндегі қаулысымен 5 жылға сотталды. Айдау орны Орталық Қаражер облысы (Воронеж және Льгов) болып белгіленді. 1932 жылы Жұмахан Күдерин Льгов қаласына 5 жылға әкімшілік айдауға жіберілді, кейіннен сырқатына байланысты, дәрігерлердің бақылауымен, Воронеж қаласындағы ауруханаға ауыстырылады. Диагноз анықталмайды, бірақ айдау мерзімі бір жылға қысқартылады. 1934 жылы айдау мерзімі бітеді. Жұмахан жаза мерзімінде агроном болып еңбек етеді.

1935 жылы отбасымен Алматы қаласына қайтып оралып, Қазақ мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына аға ғылыми қызметкер болып қызметке тұрады. 1936 жылы Ж.Күдерин соттылығы бар тұлға ретінде жұмыстан босатылады. Сол жылдары Кудерин орыс ақынымен, прозашы, әдебиетші және журналист Ю Домбровскимен танысып дос болды, сонымен қатар келесі қамауға дейін орыс-латын-қазақ сөздігімен белсенді жұмыс істеді.

Ж.Күдерин екінші рет 1937 жылдың 21 мамырында ұсталып, түрмеге отырғызылды. Оны антикеңестік, ұлтшыл, аумақтық көтерілісшілер және диверсиялық-шпиондық ұйымның жетекшісі ретінде тұтқындайды. Күдеринге қатысты дербес іс қозғалады. Ол РСФСР ҚК 58-2, 7, 8, 11 баптары бойынша айыпталды. Тергеуді Алматы облыстық НКВД-нің жедел уәкілетті тергеушісі В.Я. Якупов жүргізді. Оның тұтқындар арасында «өлім періштесі» деген жасырын аты болған, себебі ол жүргізетін істердің барлығы өлім жазасына келіп тірелетін. Жұмахан Күдерин 1938 жылдың 7 наурызында сотталды. КСРО Жоғарғы Сотының көшпелі сессиясының қаулысымен ең жоғары жазаға кесілді. Сол күні атылды.

Жұмақан Кудерин қайтыс болғаннан кейін 1958 және 1990 жылдары ісінде қылмыстық белгісі жоқ деп екі рет тұтқындалған үшін ақталды.

Кудериннің қызы Лариса (1938 жылы туылған), Москва қаласында, Подсосенское көшесінің ескі үйдің астында қуғынға ұшыраған ғалымдарға арнап «Балалар – ата-аналарына» атты мұражай ашты. Кішігірім көрмеде ғалымдарға қатысты фотолар, құжаттар, кітаптармен суреттер қойылған.

http://semeylib.kz/?page_id=2880&lang=ru сайтынан материалдың аудармасы.

Алматы қаласында кіші Алматы өзенінің сол саласы Есентайдан шығысқа қарай орналасқан, бастауын Тимирязев көшесінен бастайтын және Попов, Аль – Фараби сияқты 2 көшемен қиылысатын 1 километр шамасындағы кішкентай көше бар. Ол көшенің атауы қазақ совет жазушысы, драматургі, дәрігері, ғалымы Зейін Шашкинмен аталған.

Зейін Шашкин (1912 – 1966 гг.) басқада оның замандастары секілді көптеген қиыншылық көрген адам. Тірі кезінде оны «қазақ Чеховы» деп атаған: медициналық білім ала тұра және дәрігер ретінде практикасы бола тұра ол Мәскеудің тарих, философия және әдебиет институтын бітіріп өзінің «дәрігерлік» жолын әдебиетте Чеховтың, Вересаевтың, Булгаковтың, Конан Дойлдың іздерімен жалғастырды.
Қарағандының қалалық комсомолдар комитетінің хатшысы, Алма –Атамен Семейдің педагогикалық институттарының мұғалімі болды.

30-шы жылдары ең бірінші шығармалары жарық көрді. Ең танымалдары боп «Абай поэзиясының ерекшеліктері» (1934) атты әдебиеттану еңбегі болды және бірнеше жылдан кейін Е. смаиловпен бірлесіп ЖОО-на арналған « дебиеттің теориясының оқулығын» жазды. Содан кейін жазушының өмірінде қиын кезендер басталды, қуғындарда ұшыралды. «Халық жауы» деген таңбасы зиялы азаматтың ауыртпалығы дәл жас кездеріне келді. Ақталып шыққанға дейін шыдасада сол кездерінде денсаулығына зиян келтіріп алды. Соңында көптеген жұмыстарын бітірді, бірақ өмірден творчестволық күшінің кемелдегенген кезінде, 54 жасында өтті.

1956 жылдан бастап «Таң атты» атты әңгімесі жарық көргеннен кейін оның өмірінде көптеген өзгерістер болды. ңгімелері жинақтары бірінен соң бірі шықты: «Темірқазық», «Өмір тынысы», «Ақбота». Кейінірек Зейін Шашкин «Тоқаш Бокин», «Теміртау», «Доктор Дарханов » «Сенім» атты үлкен романдар жаза бастады. Сол романдарда өзінің қөзқарасы және бүкіл «дәрігерлік» философиясы мен өмірлік ұстанымы көрсетелді. Бұл шығармаларында ол тап күресі, халықтың жасампаз еңбегі, қазіргі заманғы қазақ әйелінің қоғамдағы орны, дәрігердің міндеті және жалпы зиялылардың қоғамға деген міндеті,тыңды бағындырушылардың еңбектегі ерлігі сияқты қиын әлеуметтік үдерісті көрсетеді.

Зейін Шашкин театр өнерінде мойындады. «Заман осылай басталады» және «Ақын жүрегі» атты пьесалары республикалық және областық сахналарында табысты өтті. Оның шығармасы бойынша «Мазасыз таң» атты көркем фильм түсірілді. Зейін Шашкиннің шығармалары СССР халықтарының бірнеше тілдеріне аударылды.

Атақты жазушының Қазақстанның жазушылар одағында жұмыс істеген кездерінде жастарға деген үлкен назар аударғаны туралы Мырзатай Жолдасбеков үлкен жылулықпен еске алады.

Елімізде көптеген өзгерістер болды, біріншіден – идеология, рухани байлығымыз алмасты, бірақта адамда ең бастысы – адамгершілік, мейірбандылық, белсенді жайғасым бұрынғыдай бар екендігін яғни дәрігер –жазушының сендіргені әлі сақталды.

 Алматыда Тимирязев көшесі 60-70 жылдары қалыптасты. Ол көше Бостандық ауданында орналасқан, Желтоқасан көшесінен басталып Жандосов көшесіне дейін жалғасады, Гагарин даңғылымен, Байтұрсынов, уезов, Жароков, Радостовец (бұрынғы атауы – Морис Торез) және Розыбакиев көшелерімен қиылысады.

Климент Аркадьевич Тимирязев (1843 – 1920)

Көше, орыс табиғат зерттеушісі, өсімдік физиологиясы кеңес мектебінің негізін қалаушысы, жарықтың қанығу құбылысын – фотосинтезді ашқан ғалым Тимирязев Клименттің құрметіне аталған.Ол көшеде, ерекше көрік беретін Қазақстан ғылым академиясының өсімдіктану институтының басты ботаника бағы орналасқан.

Климент Аркадьевич Тимирязев 1843 жылы 3 маусымда Петербург қаласының ақсүйектер отбасында дүниеге келген. Алғашқы білімін үйде алды. 1866 жылы Санкт-Петербург Универститетінің жаратылыстану факультетін озат бітірді.

Тимирязевтің дүниеге деген көзқарасының қалыптасуына А.Герценнің , Н.Чернышевскидің философиялық көзқарасы, Д.Менделеевтің , .Сеченовтің, әсіресе Ч.Дарвиннің еңбектері ықпал болды. Студент кезінде Климент «Гарибальди на Капрере», «Ланкаширдегі ашаршылық», «Книга Дарвиннің кітабы, оның сынаушылары және түсініктемешілері» атты дарвинизм туралы және әлеуметтік – саяси бірнеше мақалалар жариялады.

1868 жылы Тимирязев проффесорлық атағына дайындалу үшін беделді физиктер, химиктер, физиологтардың және ботаниктердің лабораториясында жұмыс істеу үшін іс сапармен шетелге аттанды. Климент өзінің ұстазы ретінде санаған Буссенгомен жасаған жұмысына ерекше мән берді.

Ресейге қайтып келгеннен кейін Тимирязев магистірлік диссертациясын қорғап Мәскеудің Петровский ауылшаруашылық академиясының проффесоры болып тағайындалып, ботаниканың барлық бөлімдері бойынша дәріс оқыды. Сол жылдары Климент Мәскеу университетінің өсімдіктердің анатомиясы және физиологиясы кафедрасында қыздардың «ұжымдық курстарында» сабақ берді. Сонымен қатар университет жанындағы ботаника бөліміндегі жаратылыстану әуеқойлар Қоғамының төрағасы болды.

Ғылыми қызметінің алғашқы кезінен бастап жас ғалым алдына қойған екі мақсатын: «Ғылым үшін жұмыс істеу және халық үшін жазу», үлкен табыспен атқарды. Дарвиннің ілімдерімен баяндалған Тимирязевтің студент кезінде жазылған «Чарльз Дарвин және оның ілімдері» атты алғашқы атақты кітабы қазіргі кездеде ескірмеген, ал оның (1878) «Өсімдіктердің өмірі» атты кітабы 20 реттен аса қайта басылымға шығарылып Ресейде және шетелдерде өзіне деген үлкен назар аударды.

Тимирязев фотосинтез құбылысын зерттеп орыс өсімдік физиология мектебісінің қалаушыларының бірі болды, соған арнайы ол әдістемелер мен аспаптар дайындады. Агрохимиямен қатар өсімдіктердің физиологиясында ғалым тиімді егін шаруашылығын негізін көрді. Ол Ресейде жасанды жерде өсімдіктердің дақылдарын сынауды енгізген бірінші адам. Сол мақсатпен алғашқы жылыжай 1870 жылдарының басында Петровский академиясында орналастырылды.

Тимирязев 1917 жылы Қазан төңкерісіндегі жеңісті қолдаған үлкен ғалымдардың бірі болды. 1920 жылы «Ғылым және демократия» атты мақалалар жинағы жарыққа шықты. Соңғы 10 жылда денсаулығына байланысты сабақ беруге шамасы келмеді, бірақта әдеби – жариялық істермен айналысуды жалғастырды, сонымен қатар РКСФРдің Халық ағарту коммисариатының және Социалистік қоғамдық ғылыми академиясының жұмысына қатысты, Мәскеу кеңесінің депутаты ретінде тағайындалды.

Тимирязев Лондонның корольдік қоғамының мүшесі, Глазго, Кембридж, және Женева университтерінің құрметті докторы болды, Эдинбург ботаникалық қоғамының және РҒА (Ресей ғылым академиясы) корреспондент мүшесі болды, оған қоса көптеген шетел және отандық университеттердің және ғылыми қоғамдардың құрметті мүшесі болды. Ол сансыз мақалалардың, кітаптардың және биографиялық очерктердің авторы.

Ұлы ғалым Климент Аркадьевич Тимирязев 1920 жылы 28 сәуірде Мәскеу қаласында өмірден өтті. Ваганьковски зиратында жерленді.

Бәсенов Төлеу Құлшаманұлы атымен Тимирязев көшесінен оңтүстікке қарай және Жароков көшесінен батысқа қарай орналасқан Алматы қаласының көшелерінің бірі аталған.



Бәсенов Төлеу Құлшаманұлы (1909-1976) 



Тұңғыш кәсіпқой қазақ сәулетшісі, Қазақстанның еңбек сіңірген құрылысшысы, КСРО Сәулет академиясының корреспондент мүшесі, Қазақстанда қазіргі сәулет мектебінің негізін салып, сәулет саласындағы алғашқы ғалым-педагогтардың бірі, Сәулетшілер одағының алғашқы төрағасы. Республикада бірінші сәулеттік факультетін ұйымдастырушысы.[/i]



Ақтөбе облысының Шалқар ауданында дүниеге келген. Ленинград азаматтық-инженерлер институтын бітірген. Еңбек жолын Қазақ КСР халық комиссарлары кеңесі жанындағы құрылыс басқармасынан бастаған.



1933-1937 жылдары Жамбылда, Алматыда, Қырғызстанда қызметтер атқарды. 1937-1941 жылдары – Алматы қаласының бас сәулетшісі. 1944-1954 жылдары – Қазақ КСР Министрлігі Кеңесі жанындағы сәулеттік жайғастыру басқармасының бастығы, 1958-1976 жылдары – Құрылыс істері жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының орынбасары. Қазақстанның сәулетшілер Одағының жетекшілерінің бірі болды.



Төлеу Құлшаманұлы – еліміздің бұрынғы астанасы Алма-Аты қаласының даму бас жоспарын жасаған алғашқы сәулетшілерінің бір болып саналды. Ол – Қазақстанда, Мәскеуде және Кеңес Одағының көптеген қалаларында бой түзеген ірі-ірі ғимараттардың, алып кешендердің авторы, 25 сәулет кешенінің жетекшісі және жобалау жөніндегі кеңесшісі. Соның ішінде ең үлкендері – Алматының орталығы және Ленин Даңғылы (қазіргі Достық даңғылы), Мәскеудегі Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесіндегі Қазақ ССР павильонының ғимараты, Ақтөбе қаласында қоғамдық орталығы, Алматы әуежайының бірінші кешені, Қазақ опера және балет театрының үйі, Амангелді манов ескерткішінің жоспары, «Алатау» кинотеатры және көптеген тұрғын үйлер. 



Басенов Cемей ет комбинатының, Петропавл хром зауытының жобасын жасады, Түркісібтің объектілерін, Қызғыз Республикасындағы Кант-Рыбачье темір жол станциясын жобалады. Қарағандыдағы спорт және мәдениет Сарайы жобаларының жетекшісі болды. Ембі, Маңғыстау, Үстірт аймақтарындағы мемориалды-ғұрыптық тарихи құрылыстардың ерекшеліктеріне ғылыми талдау жасап архитектуралық ескерткіштерін зерттеді. «Қазақстан архитектурасындағы өрнектер», «Архитектура және қала құрылысы» атты ғылыми-зерттеу еңбектері, тағы басқа көптеген монографиялары жарық көрген.

Сондай-ақ Т.Бәсенов Қазақстанның архитектуралық ескерткіштерін сақтау және қалпына келтіру үшін ат салысқан. Оның тапсырмасы бойынша Тараз қаласының жанындағы, Айша Бибі мазарының аумағы өлшенді, Түркістандағы Қожа-Ахмет Яассауи мазарын қайта қалпына келтіріп жобасы жасалынды.



Төлеу Құлшаманұлы алғаш рет 1961 жылы сәулетшілер тобын ұйымдастырып, Қазақ политехникалық институтынан «Сәулет» факультетін ашқызуға көп еңбек сіңірді. Соңынан Қазақ политехникалық институтында құрылыс, сәулет және санитарлық-техникалық факультеттері құрылды.



Төлеу Құлшаманұлының елімізде өзіміздің мамандарымызды тәрбиелеу меселесін тақылауға әрқашанда көтерді және өзінің де қосқан еңбегі аз емес. Бүгінде есімі елге танылған оқушылары көп, олар -Қазақстанның еңбегі сіңірген сәулетшілері Рүстем Сайдалин, Адамбек Қапанов, тағы басқалары Қазақстанның жаңа астанасы – Астана қаласының сәулеттік келбетін жақсартуға үлес қосып келеді.



Сондай-ақ алғашқы сәулетші Т.Бәсеновтің 100 толуына орай 50 теңгелік шақалар шығарылып айналымға енгізілді. Мерейтойлық шақалардың авторы мен дизайнышысы болып Төлеу Құлшаманұлының немересі Алмат Бәсенов табылады. Сәулетшінің түған жерінде, қазіргі кезде деректі телефильм түсірілуде. Фильм авторлары болып тележурналистер Аманбай Жұбаев пен Болат Нүсіпбековтердің табылады, фильм Шалқар, Мұғалжар, Алға аудандары мен Ақтөбе қаласының өзінде түсірілмек.



Еңбек Қызыл Ту орденімен, КСРО-ның «Еңбектегі ерлігі үшін», “1941-1945” жж, Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін» медальдармен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған.





http://biografia.kz/famous/4056 сайтының мәліметтері бойынша